Ο θυμός είναι ένα έντονο συναίσθημα που όλοι μας – μικροί, μεγάλοι – βιώνουμε πολύ συχνά. Όπως όλα τα συναισθήματα, έτσι κι ο θυμός, αποτελεί ένα χρήσιμο συναίσθημα. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν μηχανισμό άμυνας  κάτω απ’ τον οποίο κρύβονται άλλα συναισθήματα όπως ζήλεια, φόβος, απογοήτευση, λύπη ή άγχος. Όταν τα συναισθήματα αυτά γίνονται έντονα και συσσωρεύονται μέσα μας, θυμώνουμε για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον έντονο πόνο. Ο θυμός είναι χρήσιμος με την προϋπόθεση όμως, ότι το άτομο μπορεί να τον κατανοήσει, να τον επεξεργαστεί και να τον διαχειριστεί. Η γραμμή μεταξύ υγιούς και μη υγιούς θυμού είναι πολύ λεπτή και χρειάζεται εξάσκηση από μικρή ηλικία, ώστε να μη ξεπεράσουμε αυτό το όριο.

Όταν γίνεται λόγος για υγιή θυμό αναφερόμαστε στο θυμό που κινητοποιεί σε δράση το άτομο, επιτρέποντας του να πετύχει τους στόχους του, κρατώντας το σ’ επαφή με την πραγματικότητα και τη λογική. Αντίθετα, μη υγιής θυμός είναι η έντονη θυμική κατάσταση που οδηγεί το άτομο σε ενεργητική ή παθητική επιθετικότητα, διαστρεβλώνει την πραγματικότητα εξαιτίας της μη λογικής σκέψης και αναστέλλει την επίτευξη στόχων. Συνήθως ο μη υγιής θυμός κρύβει συναισθήματα μίσους, οργής, περιφρόνησης, εχθρότητας. Γιατί όμως ένα παιδί θυμώνει και πώς μπορούμε να το βοηθήσουμε στη διαχείριση του θυμού του; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε.

Οι αφορμές για να θυμώσει ένα παιδί είναι πολλές, όπως και οι βαθύτερες αιτίες που το οδήγησαν στο θυμό. Πολύ συχνά παρατηρούμε τα παιδιά να θυμώνουν με τα αδέλφια τους, π.χ. όταν τους προκαλούν ζημιά σε κάποιο παιχνίδι, όμως πίσω απ’ αυτό το συναίσθημα κρύβεται το συναίσθημα της ζήλειας ή το παράπονο της παραμέλησης. Επίσης, συχνά τα παιδιά θυμώνουν με τους δασκάλους τους, όταν τους κάνουν μια ερώτηση που μπορεί να μη γνωρίζουν. Σ’ αυτή την περίπτωση επιλέγεται ο θυμός αντί της αναγνώρισης και αποδοχής της ντροπής που ένιωσαν στην τάξη.

Από τα πιο συχνά ζητήματα είναι η εκδήλωση θυμού στους γονείς. Όταν τα παιδία νιώσουν ότι οι γονείς τα αδικούν, εκδηλώνουν έντονα το θυμό τους προσπαθώντας να δείξουν ότι έχουν προσβληθεί ή διεκδικώντας την επιθυμία τους. Άλλες φορές ο θυμός τους μεταφράζεται σε ανάγκη για επαφή και αλληλεπίδραση με τον γονέα, αποτελώντας ουσιαστικά εκδήλωση του φόβου για απόρριψη.  Δεν είναι σπάνιες όμως οι περιπτώσεις παιδιών που παρουσιάζουν έντονο και καθημερινό θυμό, προσπαθώντας να αναδείξουν όχι το δικό τους συναίσθημα, αλλά τον ανεπεξέργαστο θυμό των γονιών τους. Ένα οικογενειακό περιβάλλον με γονείς που βιώνουν έντονο θυμό, άγχος, ανασφάλεια, οδηγεί τα παιδιά στην αναπαραγωγή των ίδιων αρνητικών συναισθημάτων αλλά και στην αδυναμία προσδιορισμού και διαχείρισής τους. Οι γονείς εδώ καλούνται να σκεφτούν γιατί έχουν θυμό, πώς αντιδρούν και πώς τον διαχειρίζονται, ώστε να κατανοήσουν τι πρότυπο αποτελούν για τα παιδιά και τι προσπαθούν εκείνα να τους εξηγήσουν με το θυμό τους. 

Κάθε ξέσπασμα, κάθε εκδήλωση θυμού, χρειάζεται αναγνώριση και αποτελεσματική διαχείριση, προκειμένου να μη συσσωρευτεί στο ψυχισμό του παιδιού, αλλά να ξεπεραστεί και γιατί όχι, να αξιοποιηθεί θετικά. Το πρώτο και βασικό βήμα αφορά το γονέα, ο οποίος καλείται να διατηρήσει τη ψυχραιμία του, αφήνοντας στην άκρη το δικό του θυμό ή τη δυσπιστία, ώστε να ξεπεραστεί η κρίση και να βοηθήσει έπειτα το παιδί να ανακαλύψει την αφορμή και τις βαθύτερες αιτίες του θυμού του. Όλα τα συναισθήματα είναι αποδεχτά, έτσι κι ο θυμός, αποτελεί μια φυσιολογική κατάσταση που πρέπει το παιδί να εκφράσει ελεύθερα χωρίς να νιώθει ότι κάνει κάτι κακό. Στη συνέχεια βοηθάμε το παιδί να διαχειριστεί το συναίσθημα και να ηρεμήσει. Τεχνικές αναπνοής, η ζωγραφική ή ακόμα και να γράψει σ’ ένα χαρτί αυτό που το θύμωσε και να το σκίσει μετά, μπορούν να δράσουν επιβοηθητικά. Με την επιλογή να αφήσουμε το παιδί ολομόναχο να ηρεμίσει ή στέλνοντας το μακριά, θα φέρουμε αρνητικό αποτέλεσμα, καθώς εκείνο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη μοναξιά και τα τρομακτικά συναισθήματα που νιώθει. Ωστόσο, αν το ξέσπασμα του παιδιού περιλαμβάνει επιθετικές ή βίαιες συμπεριφορές πρέπει να βάλουμε όρια, τονίζοντας ποιες εκδηλώσεις επιτρέπονται και ποιες όχι (π.χ. Μπορείς να είσαι όσο θυμωμένος θέλεις όμως δεν μπορείς να χτυπάς).

Μόλις το παιδί εκδηλώσει το θυμό και ηρεμίσει είναι η κατάλληλη στιγμή να συζητήσουμε, με σκοπό την αναζήτηση της αιτίας και των συναισθημάτων που κρύβονται κάτω απ’ το θυμό. Ακούμε το παιδί, δείχνοντας σεβασμό και το βοηθάμε να βρει λύση στο πρόβλημα του. Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι θυμώνοντας με μη υγιή τρόπο, χάνουμε τον έλεγχο και τη λογική μας και μαζί μ’ αυτά το δίκιο μας. Καλό είναι να βοηθήσουμε το παιδί να σκεφτεί τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του θυμού, θέτοντας ερωτήσεις όπως: Γιατί σου κάνει κακό ο θυμός σου; Τι συμβαίνει στο σώμα σου όταν θυμώνεις πολύ; Πώς σε βοηθά ο θυμός σου να πετύχεις αυτό που θέλεις; Έτσι, το παιδί αναγνωρίζει τις πραγματικές συνέπειες του θυμού και ξεπερνά την απροθυμία του να τον αντιμετωπίσει. Τονίζουμε ότι θυμός θα γεννάται σε πολλές καταστάσεις που δε θα μπορούν να αλλάξουν, αλλά ο στόχος του θα είναι κάθε φορά να αλλάζει τα δικά του συναισθήματα και συμπεριφορές, σε υγιείς εκδηλώσεις.

Τα παιδιά πολύ εύκολα μπορούν να παρασυρθούν από το έντονο συναίσθημα του θυμού, αδυνατώντας να το διαχειριστούν και να το ξεπεράσουν. Έτσι τα αρνητικά συναισθήματα εγκαθίστανται μέσα τους, προκαλώντας περισσότερο πόνο. Είναι πολύ σπουδαίο σαν γονείς να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά να δέχονται το θυμό και να τον διαχειρίζονται αποτελεσματικά. Ο θυμός είναι ένα πολύτιμο συναίσθημα απ’ το οποίο το παιδί ανακαλύπτει τα όριά του και προστατεύεται απ’ ό, τι το κάνει να νιώθει απειλή ή φόβο. Ο θυμός έχει θετική πλευρά γιατί η σωστή διαχείρισή του οδηγεί στην αυτογνωσία και την ανάπτυξη δυνατής προσωπικότητας.